نفس تهران باز می شود؟ - وبلاگ حرف دل

به گزارش وبلاگ حرف دل، هوای تهران از روز چهارشنبه هفته گذشته تا به امروز یکسره آلوده و مدارس در تمام ایام هفته جاری غیرحضوری بوده است. با این حال تصمیمات ضد آلودگی نتوانست از غلظت آلاینده ها بکاهد؛ چراکه منابع اصلی انتشار ذرات معلق با کمترین محدودیت، آزادانه در شهر حرکت می کنند. با این وصف باید دید مادامی که بادی نمی وزد، آیا راهی برای باز شدن نفس تهران وجود دارد یا نه؟

به گزارش دنیای اقتصاد، شاخص کیفیت هوای 24 ساعت منتهی به 11 صبح دیروز گویای حاکم شدن شرایط اضطرار در این روز بود. این شاخص در مقدار گیری های یک ساعت به یک ساعت طی 24 ساعت منتهی به صبح دیروز به صورت پیاپی در محدوده قرمز (ناسالم برای همه با مقدار عددی 151 تا 200) قرار داشت و اثری از بهبود هوا و کاهش شدت آلودگی نبود. نه تنها شاخص میانگین 24 ساعته منتهی به صبح چهارشنبه 171 بود، بلکه در ساعات میان روز نیز این شاخص در همین حول و حوش نوسان می کرد و در زمان نگارش این گزارش در ظهر دیروز، شاخص لحظه ای با مقدار 167 گویای نبود کمترین امیدی به بهبود شرایط هوا در روز گذشته بود.

به رغم اینکه آلودگی هوا در ماه های آذر و دی به واسطه افزایش برودت و کاهش سرعت باد که منجر به شکل گیری پدیده اینورژن می شود، رخداد تازه ای نیست و هر سال تهرانی ها در این ایام با این پدیده و پیامدهای آن دست به گریبان هستند، اما جنس تصمیماتی که در روزهای اخیر برای مقابله با آلودگی اتخاذ شد نشان دهنده نبود شناخت کافی از راه های موثر برای کاهش آلودگی هوا از طریق تصمیم سازان در این زمینه است.

در ایام سرد سال و در غیاب باد و باران، پدیده موسوم به اینورژن یا همان وارونگی دما در مرکز و برخی دیگر از کلان شهرهای آلوده کشور و منطقه ها صنعتی حاکم می شود. اینورژن به زبان ساده زمانی رخ می دهد که هوای سرد در لایه های پایینی جو درست در زیر یک لایه از هوای گرم محبوس می شود. در واقع قرار گرفتن لایه هوای گرم روی بخشی از هوای مجاور زمین مانع از رفتار طبیعی جریان عمودی هوا می شود. با وقوع این پدیده گازها و ذرات معلق آلاینده هوا که در شهرها عمدتا از اگزوز وسایل نقلیه خارج می شود، امکان پراکنده شدن در هوا را پیدا نمی کند؛ بلکه در زیر لایه هوای گرم محبوس شده و در نزدیکی زمین متراکم می شود. در واقع اینورژن لایه های پایینی جو منطقه ها شهری و صنعتی را در روزهای سرد سال و در نبود باد و باران تبدیل به انبار بزرگ آلاینده های هوا می کند؛ رخدادی که تهرانی ها از 16 آذر تا امروز (24 آذرماه) بی وقفه در معرض آن بوده اند و جز امید بستن به تغییر شرایط جوی، راهی برای خلاصی از آن پیش روی خود نمی بینند.

کارشناسان هواشناسی می گویند اینورژن در شرایط کاملا طبیعی بیش از چند ساعت دوام ندارد. اما پایداری آن بر فراز منطقه ها شهری و صنعتی بستگی به عوامل متعددی از قبیل قطر یا ارتفاع لایه هوای مهاجم، کاهش بار آلودگی، مقدار وزش باد و بارندگی دارد. به این ترتیب کاهش بار آلودگی یکی از کلیدهای اصلی خلاصی از آلاینده های هوا در مرکز است که انتظار می رود با توجه به پیش بینی وقوع این شرایط از طریق اداره کل هواشناسی استان تهران قبل از وقوع، به سرعت در تصمیمات کمیته اضطرار آلودگی هوا منعکس شود. اما در تهران رویه به این ترتیب است که هشدارهای اولیه چندان مورد توجه قرار نمی گیرد و تشکیل کمیته اضطرار به پس از آلوده شدن هوا برای گروه های حساس موکول می شود.

بر اساس تجربه آلودگی سریالی مرکز که امروز وارد نهمین روز پیاپی شد، تصمیمات این کمیته که سه مرتبه در روزهای اخیر تشکیل جلسه داد، صرفا به تعطیل کردن کودکستان ها، برگزاری غیرحضوری کلاس های مدارس (که دیروز و امروز دانشگاه ها را نیز شامل شد) و در نهایت توقف فروش مجوز روزانه تردد در پهنه اجرای طرح ترافیک محدود بود. این در حالی است که در شرایط اضطرار مهم ترین و اولویت دارترین تصمیم به نفع تخلیه انباشت آلاینده ها از شهر، دست کشیدن از تمام کارهایی است که انجام آنها مستلزم استفاده از سوخت های فسیلی یا تولید گرد و غبار است. توصیه های بهداشتی به گروه های آسیب پذیر برای پرهیز از تردد در فضای باز در مرتبه بعدی اقدام واقع شده است و این در حالی است که در تهران طی روزهای آلوده اخیر، گویی تکرار مکرر این توصیه ها در اولویت بود و اقدام موثری برای کاهش تولید آلاینده ها انجام نشد.

احتمالا برداشت اعضای کمیته اضطرار این باشد که تعطیلی کلاس های حضوری مدارس بار سفرهای خودرویی را می کاهد و از حجم انتشار آلاینده ها در هوا کاسته می شود. این تصور اگرچه غلط نیست، اما مساله این است که انبار آلودگی تهران با کاهش بخش جزئی از سفرهای خودرویی تخلیه نمی شود. سهم سفرهای تحصیلی از کل 20 میلیون سفر روزانه شهری در مرکز حدود 18 درصد است که غیرحضوری شدن مدارس در بهترین حالت می تواند نیمی از این مقدار بکاهد. تعطیلی کلاس های حضوری دانشگاه ها نیز فقط دیروز و امروز اجرا شد و پیش از آن سفرهای دانشجویان در سطح شهر با وجود آلودگی شدید ادامه داشت. از آن مهم تر سهم سفرهای شغلی از کل سفرهای روزانه مرکز نشینان 37 درصد است و به این ترتیب در وقت آلودگی اگر قرار است عزمی برای توقف فوری فعالیت های غیرضروری آلاینده هوا شکل بگیرد، باید منجر به اعمال دورکاری با ضریب بالا در تمام ادارات سطح شهر شود. در هفته گذشته در خلأ تصمیم گیری موثر برای کاهش تردد خودروها به شکل دورکاری، سفرهای خودرویی نه تنها آن چنان کاهش پیدا نکرد، بلکه در ساعات پیک صبحگاهی و عصرگاهی بار ترافیک در برخی معابر شهری افزایش نیز پیدا کرد که نشات گرفته از تخلف برخی شهروندان برای دور زدن طرح ترافیک بود. در واقع شاغلان در مرکز شهر به دلیل کیفیت پایین حمل ونقل عمومی با وجود محدودیت فروش مجوز روزانه طرح ترافیک با خودروی شخصی وارد این محدوده شدند و در نتیجه بار تردد خودروها در این نواحی به شدت آلوده، کاهش پیدا نکرد. تجربه آلودگی اخیر نشان داد مادامی که تصمیمات اجرایی برای کاهش انتشار آلاینده ها از منبع اصلی اتخاذ نشود، هیچ اقدام دیگری نمی تواند راهی برای نفس تهران باز کند.