یک کارشناس: گنبد مسجد جامع عباسی باید از نو اجرا گردد - وبلاگ حرف دل

به گزارش وبلاگ حرف دل، یک کارشناس مباحث بازسازی میراث معماری گفت: در نظام هندسی شکل دهنده به گنبد مسجد جامع عباسی اساس شکل گیری آن بر مبنای دایره است، اما در جریان بازسازی بیم آن می رود هندسه گنبد از بین رفته و از مقطع دایره به مقطع بیضی نزدیک شده که در این صورت باید به طور کامل پایین آمده و از نو اجرا گردد.

به گزارش ایسنا، امیرحسین دهباشی با بیان اینکه داربست ها در مسجد جامع عباسی کاملاً اشتباه اجرا شده اند، اظهار کرد: من موضوع خطای بزرگ در شیوه بستن داربست ها برای بازسازی گنبد مسجد جامع عباسی را دو سال قبل مطرح کردم و در این خصوص به طور مفصل با دوستان مرتبط با این پروژه صحبت نموده بودم و این طور که می پنداشتم همه در جریان اشتباه بسته شدن داربست ها بودند. اگر به این موضوع همان موقع توجه لازم می شد با هزینه کمتر از نیم میلیون تومانی و صرف دو روز کاری می شد جلوی این صدمات بیشتر در این گنبد را گرفت.

او درباره اشتباه در داربست زنی شرح داد: در داربست زنی برای بنای تاریخی داربست ها همواره باید وزن خود را به تنهایی تحمل نمایند و هیچ تکیه گاهی به بنای تاریخی نداشته باشند، درحالی که سیستم داربستی که در گنبد مسجد جامع عباسی به کاررفته است پروفیل های گرد توخالی (لوله) بوده که به واسطه بست های استحکاکی به یکدیگر متصل می شوند و این سیستم لوله و بست استحکاکی برای پایداری و جلوگیری از لرزش حین کار روی آن همواره نیازمند تکیه گاه است، هرچند همین سیستم هم بدون کفراژبندی اجراشده بود که در این کارگاه داربست ها بالاجبار به تکیه گاه، گنبد خود را پایدار نگه می داشتند، ضمن اینکه این سیستم بست ها در درازمدت به واسطه لرزش یا فرسایش مقاومت خود را از دست می دهند و نتیجه آن در صورت عدم توجه و اصلاح، به معنی تحمیل وزن بیشتر به محل تکیه گاه خود بوده که الزام بر بازبینی و کنترل ادواری اجزای تشکیل دهنده داربست را دوچندان می نماید.

این معمار حفاظتگر با بیان اینکه در داربست زنی گنبد مسجد جامع عباسی داربست ها وزن خود را به سازه گنبد تحمیل نموده اند، اضافه نمود: تکیه گاه محلی است که وزن سازه و نفرات متردد بر آن و نیروی جانبی وارده به داربست به واسطه باد و تغییرات جوی را از کلیت حجم داربست گرفته و به یک سطح مقطع کوچک در سازه سنتی وارد می نماید، این موضوع در برترین حالت عامل تورفتگی و اعوجاج و در بدترین حالت باعث پانچ کردن سازه می گردد. از همین روست که می بینیم که مسئولین بیان می نمایند داربست ها در محل تکیه گاه به گنبد، به کاشی های گنبد نیز آسیب وارده نموده اند.

دهباشی درباره اینکه چه نوع داربستی برای این بازسازی موردنیاز بوده است، گفت: ما در ایران چند سیستم داربست داریم که همه گیر و متداول ترین آن همین لوله و بست های استحکاکی هستند که برای اجرای آن استاندارد ملی تعریف شده، اما بسیاری از مجریان و ناظران از وجود آن بی اطلاع هستند. نوع دیگری از داربست ها در بیرون از ایران بسیار متداول است و در ایران با نام تجاری زودبست شناخته می گردد و در بیشتر پروژه های بازسازیی کشور های پیشرفته و حتی آسیای شرقی از این نوع داربست استفاده می گردد و نمونه شاخص آن را در بازسازی کلیسای جامع نوتردام یا طاق کسری می بینیم.

این معمار حفاظت گر بزرگ ترین تهدید برای مسجد جامع عباسی را خروج مجموعه میدان نقش دنیا از لیست میراث دنیای یونسکو برشمرد و توضیح داد: اگرچه قضاوت من از روی مجموعه اطلاعات منتشرشده در خصوص وقایع حول این میدان تاریخی است و نظر قطعی به و آنالیز جامع این موضوع نیازمند است و انحصاراً در خصوص دلایل بروز اعوجاج در گنبد اگر داربست عامل اصلی اعوجاج در پوسته خارجی باشد قطعاً بر سازه اصلی گنبد لطماتی را وارد نموده و اگر گنبد از داخل آنالیز گردد وجود ترک های مختلف در زیر و محدوده محل اعوجاج می تواند گویای بروز لطمات سازه ای باشد.

این کارشناس ارشد بازسازی میراث معماری اضافه نمود: از سوی دیگر مبانی نظری بازسازی و بلاخص اصل امانت داری در بازسازی در اقدامات ترمیمی گنبد مسجد جامع عباسی رعایت نشده و قطعات لایه دکور خارجی (کاشی ها) به طور کامل تعویض شده است، ضمن اینکه این بازسازی به لحاظ اجرا نیز ایرادات بسیاری دارد که یکی از آن ها استفاده نکردن از شابلون مناسب برای کنترل هندسه قوس ها بوده، درحالی که باید دور گنبد ریل گذاری شده و یک شابلون عمودی و دوار کار گذاشته می شد تا تمام ترک ها با یکنواخت متوازن و کامل اجرا می شد.

او در پاسخ به اینکه چه کاری می توان برای بهبود شرایط گنبد انجام داد، گفت: صادقانه میگویم که گنبد باید به طور کامل آنالیز گردد و در صورت بروز لطمات سازه ای و تغییر در هندسه گنبد در اولین اقدام پوسته خارجی کامل پایین آمده و بعد از برطرف نقص ها و مقاوم سازی پوسته از نو اجرا گردد، چراکه به نظر می آید هندسه گنبد از بین رفته باشد. این گنبد از ابتدای ساقه تا رأس باید بر مبنای دایره پیش رفته باشد، درحالی که این طور به نظر می آید در جریان این بازسازی گنبد در برخی از نقاط از مقطع دایره به مقطع بیضی نزدیک شده است.

دهباشی در بخشی دیگر از صحبت های خود مداخلات گسترده شهری و حذف و اضافات عناصر شهری تاریخی که به صورت مستقیم یا باواسطه با میدان نقش دنیا در ارتباط و تعامل است را نیز به عنوان یک تهدید بالقوه برای میدان نقش دنیا در نظر گرفت و تأکید کرد: پروژه هایی مانند پروژه محور آقا نجفی و تأثیر سوء این پروژه بر پیوستگی بافت پیرامون میدان و به طبع آن متأثر شدن میدان از این تغییرات و از سویی دیگر بازسازی های پرحاشیه و تهدیدآمیزی، چون گنبد مسجد شیخ لطف الله و بعلاوه پروژه مداخلات گسترده در گنبد مسجد جامع عباسی که به واسطه تعویض کامل لایه تزئین (کاشی های پوسته خارجی گنبد) یک پروژه نوسازی (به عنوان یک تغییر غیرقابل برگشت) و نه بازسازی دانسته می گردد که با خطا های جدی و کیفیت متنازل در اجرا روبرو است که هویت تاریخی گنبد و نمود بصری و دیداری آن را نه تن ها تحت الشعاع قرار داده است که خود به تنهایی می تواند عاملی بر قرارگیری نام میدان نقش دنیا در لیست میراث در خطر یونسکو باشد.

این معمار حفاظت گر اضافه نمود: حجم و کیفیت مداخلات در گنبد مسجد جامع عباسی را می توان با کلیسای جامع کوتایسی که بیشتر با نام کلیسای جامع باگراتی در گرجستان شناخته می گردد هم جنس و هم سنگ دانست که مداخلات گسترده و غیرقابل برگشت در بازسازی این مجموعه باعث شد تا در سال 2017 از لیست سایت های میراث دنیای حذف گردد.